Do właściwości Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego należą zadania i kompetencje określone w art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (Dz.U. z 2017r. Poz.1332 z późn. zm.) a w szczególności: kontrola przestrzegania i stosowania przepisów prawa budowlanego, badanie przyczyn katastrof budowlanych oraz współdziałanie z innymi wyspecjalizowanymi organami kontroli państwowej, takimi jak: Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Handlowa, Państwowa Służba Ochrony Zabytków, Państwowa Straż Pożarna.

W ramach swojej działalności PINB prowadzi postępowania administracyjne w sprawach samowoli budowlanych, orzeka o wyłączeniu z użytkowania ze względu na stan techniczny obiektów budowlanych lub ich części, udziela pozwoleń na użytkowanie, wnioskuje o rozpoczęcie postępowań w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie.

Dla osiągnięcia celów działalności PINB jest uprawniony do nakładania mandatów karnych, sporządzania wniosków do sądów powszechnych oraz nakładania grzywien administracyjnych. Działania PINB podejmowane są w ramach planowych kontroli budów, utrzymania obiektów budowlanych oraz na skutek zgłoszeń osób trzecich.

Do właściwości organów nadzoru budowlanego w szczególności należy:

Art. 40 ust.2 – przeniesienie decyzji o pozwolenie na wznowienie robót na rzecz innego podmiotu
Art. 41 ust. 4 – przyjmowanie od inwestora zawiadomień o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych
Art. 44 – przyjmowanie od inwestora zawiadomień o zmianie osób sprawujących samodzielne funkcje techniczne na budowie
Art. 48 – art. 49 – wydanie nakazu rozbiórki obiektu wybudowanego bez pozwolenia na budowę (ewentualna procedura legalizacyjna obiektu)
Art. 49b – wydanie nakazu rozbiórki obiektu budowlanego wybudowanego bez wymaganego zgłoszenia ( ewentualna procedura legalizacyjna obiektu)
Art. 50 – wstrzymanie wykonywania robót budowlanych wykonywanych bez pozwolenia na budowę lub niezgodnie z pozwoleniem lub przepisami
Art. 51 – nakaz wykonania przez inwestora określonych czynności związanych z niewłaściwym wykonaniem robót budowlanych (postępowanie naprawcze)
Art. 54 – przyjmowanie od inwestora zawiadomień o zakończeniu budowy (ewentualny sprzeciw w drodze decyzji)
Art. 55, art.59 – wydawanie na wniosek inwestora decyzji pozwolenia na użytkowanie
Art. 57 ust. 7 – wymierzenie kar z tytułu nielegalnego użytkowania budowlanego w przypadku stwierdzenia przystąpienia do użytkowania obiektu budowlanego z naruszeniem przepisów art. 54, art.55
Art. 59a, 59c, 59d – przeprowadzenie obowiązkowych kontroli budowy na wezwanie inwestora przed wydaniem decyzji w sprawie pozwolenia na użytkowanie
Art. 59 g – wymierzanie kar w przypadku istotnych odstępstw od zatwierdzonego obiektu budowlanego
Art. 62 ust. 3 nakaz przeprowadzenia kontroli obiektu budowlanego lub jego części
Art. 65 – kontrola utrzymania obiektów budowlanych, kontrola dokumentów u właścicieli lub zarządców obiektu budowlanego
Art. 66 – nakaz usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości w obiekcie budowlanym
Art. 67 ust. 1 – nakaz rozbiórki obiektu nie użytkowanego lub niewykończonego nie nadającego się do odbudowy, remontu lub wykończenia
Art. 68 – nakaz opróżnienia budynku przeznaczonego na pobyt ludzi bezpośrednio grożącego zawaleniem
Art. 69 nakaz usunięcia istniejącego zagrożenia w obiekcie budowlanym
Art. 70 ust. 2 – przyjęcie zawiadomienia o stanie zagrożenia w kontrolowanym obiekcie budowlanym(dot. art. 70 ust. 1)
Art. 71a – prowadzenie postępowania administracyjnego (nałożenie obowiązków i opłat legalizacyjnych ) w razie samowolnej zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego (bez wymaganego zgłoszenia)
Art. 74 wyjaśnienie przyczyn katastrof budowlanych
Art. 75 ust. 1 pkt 3 lit. A – przyjęcie zawiadomienia o katastrofie budowlanej
Art. 76 i art. 78 – prowadzenie postępowań w sprawie katastrof budowlanych
Art. 97 ust. 1 – prowadzenie postępowań wyjaśniających i składanie wniosków o ukaranie z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie Organem wyższego stopnia w stosunku do powiatowego inspektora nadzoru budowlanego jest wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego.